• Συνέδριο Βερολίνου: Είναι πολύ εύκολο να φανταστεί κανείς τις έριδες ανάμεσα στους χριστιανικούς πληθυσμούς που ωφελούσαν τους Τούρκους και πως η κατάσταση του μακεδονικού πληθυσμού γινόταν όλο και χειρότερη μετά το Συνέδριο του Βερολίνου παρ’όλες τις διαβεβαιώσεις για την προστασία των χριστιανικών πληθυσμών. Η ασφάλεια και η προστασία των Χριστιανών δε μετρούσε τόσο πολύ. Ένα μεγάλο μέρος των Τούρκων που έμεναν στις επαρχίες της Αυτοκρατορίας, μετά τη Συνθήκη του Βερολίνου πέρασαν στα χριστιανικά κράτη, μετανάστευσαν-αφού για τους Τούρκους ή τουλάχιστον για το μεγαλύτερο μέρος τους- ήταν ανυπόφορη η ζωή εκεί όπου δεν μπορούσαν να θεωρούνται πλέον κύριοι και άρχοντες εφόσον όλοι είχαν τα ίδια δικαιώματα. Μετανάστευσαν σε μεγάλους αριθμούς και από τη Βοσνία παρόλο που ο Καλλάι που διαχειριζόταν την εξουσία στο όνομα του αυτοκράτορα Φραγκίσκου Ιωσήφ, προσπαθούσε με δελεαστικές υποσχέσεις να τους κρατήσει. Ο μουσουλμανικός πληθυσμός έφτανε στη Μακεδονία αγανακτισμένος με την κατάστασή του. Ανεξάρτητα από αυτό, μόνο το γεγονός της αύξησης του αριθμού τους, έκανε τις καταχρήσεις της δύναμης και της εξουσίας και τον εξαναγκασμό και τη βία πιο ανυπόφορα και από εκείνη την περίοδο πριν τον πόλεμο. (Mantegazza, σ. 12)
  • Οι Μεγάλες Δυνάμεις στο Συνέδριο του Βερολίνου μείωσαν στο μισό περίπου την έκταση της τότε Μεγάλης Βουλγαρίας, ευνοώντας τον Πρέσβη Ιγνάτιεφ. Η Μεγάλη Βουλγαρία είχε δημιουργηθεί από τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου και περιλάμβανε όλη τη Μακεδονία συμπεριλαμβανομένης και της Θεσσαλονίκης. Ο πληθυσμός της Μακεδονίας, αν με κάποιο τρόπο δεν εφοδιαζόταν, θα έπρεπε να ζει στην καταπίεση και την καταδυνάστευση, ίσως ακόμη μεγαλύτερης διάρκειας από πρώτα, με τον χαρακτήρα της αντεκδίκησης και των αντιποίνων. Μα ήταν ειρωνικός ο τρόπος με τον οποίον διαψεύστηκε με μία διόρθωση το άρθρο 23 της Συνθήκης. (Mantegazza,σ. 17)
  • Άρθρο 23, Συνέδριο Βερολίνου: Η Υψηλή Πύλη θα δώσει ειδικές εντολές με τις οποίες το γηγενές στοιχείο θα εκπροσωπηθεί γενναιόδωρα, ώστε να συμμετάσχει στην επεξεργασία των νέων κανονισμών σε όλες τις επαρχίες της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Τα σχέδια οργάνωσης που θα ήταν το αποτέλεσμα αυτής της δουλειάς, θα υποβάλλονταν από την Υψηλή Πύλη στις ευρωπαϊκές δυνάμεις για να λάβουν την έγκρισή τους και έπειτα να εφαρμοστούν στην Ανατολική Ρωμυλία. Το άρθρο 23 συντάχθηκε με μία διατύπωση αρκετά ασαφή. Αλλά εκείνο το διάστημα, όλες οι Δυνάμεις είχαν τα δικά της προβλήματα η καθεμιά και είχαν πιο σημαντικά θέματα να σκέφτονται από τη Μακεδονία. Η Ρωσία που ήταν παρούσα σε εκείνο το ταπεινωτικό για εκείνη Συνέδριο υποχώρησε κάτω από την απειλή του αγγλικού στόλου που είχε αγκυροβολήσει έξω από την Κωνσταντινούπολη. (Mantegazza,σ. 18)